Xấu hổ là gì? Xấu hổ là cảm xúc ăn năn hối hận khởi lên khi ta nhận ra mình lỡ làm việc sai quấy hoặc tội lỗi. Xấu Hổ hay Hổ Thẹn nhà Phật gọi là Tàm Quý, là pháp thuộc Tâm Sở Thiện của Tâm Vương, là phương tiện ngăn ngừa các việc ác.
Người biết xấu hổ, ăn năn, chừa lỗi, ngăn ngừa tất cả điều ác không cho phát sanh và tăng trưởng. Người biết xấu xa hổ thẹn thì không làm các điều tội lỗi; biết ăn năn hối hận những tôi đã làm, thì tội lỗi ấy không tăng trưởng nữa. Bởi thế nên “hổ thẹn” là yếu tố ngăn chăn việc ác phát sanh; còn “ăn năn hối hận” là yếu tố làm cho tội lỗi đã sanh, không tăng trưởng nữa.
Kinh Di-giáo dạy: “Xấu hổ giống như móc thép chế ngự chúng sinh không làm sai chánh pháp, nên Tỳ-kheo luôn luôn hổ thẹn không ngừng. Nếu xa lìa hổ thẹn, sẽ mất hết mọi công đức. Người có thẹn thùng thì còn có các điều thiện. Nếu hết thẹn thùng thì chẳng khác gì loài cầm thú”. Mạnh tử nói: “Biết xấu hổ là đức tính quan trọng của con người. Giữ được tâm tính ấy là thánh hiền, đánh mất đi thì chẳng khác gì cầm thú.”
Trong cuộc sống, người biết xấu hổ mà tu sửa lỗi lầm thường được hưởng phước an yên; kẻ chẳng biết xấu hổ ắt không ác nào không làm, một mai phước đức suy hao ắt phải chịu ngàn muôn tai vạ!
*
- 10 Điều quan trọng Phật tử tại gia cần biết.
- Thập Thiện nghiệp là gì.
- Âm đức là gì.
- Từ Bi là gì.
- Chánh kiến là gì.
- Chú Đại Bi Tâm đà ra ni.
- Cảnh tỉnh về tu tập 42 thủ nhãn ấn pháp.

*
Như thời Tống bên Trung Hoa, Quan đại phu Tưởng Viện, sinh được 10 đứa con. Đứa thứ nhất gù lưng, đứa thứ hai chân thọt, đứa thứ ba thân hình co quắp, đứa thứ tư què cả hai chân, đứa thứ năm điên loạn, đứa thứ sáu si độn, đứa thứ bảy tai điếc, đứa thứ tám mắt mù, đứa thứ chín câm không nói được, đứa thứ mười chết trong lao ngục.
Công Minh Tử Cao thấy vậy hỏi rằng: “Đại phu đã từng làm những gì mà chiêu cảm tai họa đến mức này?”
Tưởng Viện đáp: “Tôi cả đời chẳng làm điều gì xấu ác, chỉ hay ganh tỵ. Thấy người tài ba hơn thì tôi ghét, được người nịnh hót thì tôi vui; nghe điều tốt lành của người khác thì sinh nghi ngờ, nghe điều xấu ác của người khác thì tin ngay; thấy người khác có được điều gì thì buồn bực như mình bị mất, thấy người khác bị mất cái gì thì vui như mình được vậy.”
Tử Cao than rằng: “Đại phu mà còn giữ mãi tâm tánh như thế, sợ rằng phải chịu đến đại họa tuyệt diệt cả dòng họ chứ không chỉ như thế này thôi đâu!”
Tưởng Viện nghe như thế hoảng hốt lo sợ. Tử Cao liền nói: “Trời tuy cao nhưng xét việc rất gần, nếu có thể bỏ điều xấu trước đây mà từ nay sửa đổi thì sẽ chuyển họa thành phước, kết quả đến không lâu.”
Tưởng Viện từ đó tu tâm sửa tánh, thay đổi hoàn toàn ngược hẳn với những tâm niệm nhỏ nhen trước đây. Chẳng mấy năm sau, những khuyết tật của các con dần dần được khỏi.
Xấu hổ là gì? Thế nào gọi là không biết xấu hổ
Theo Pháp Uyển Châu Lâm, Kinh Niết-bàn dạy: “Có hai phép làm cho thanh tịnh, có thể cứu độ chúng sinh: Một là Hổ, hai là Thẹn. Hổ là tự mình không làm ác, Thẹn là không bắt người khác làm ác. Hổ là tự mình xấu hổ trong lòng; thẹn là bộc lộ ra ngoài với người. Hổ là xấu hổ với người, thẹn là xấu hổ với Trời, như thế, gọi là hổ thẹn. Nhờ có hổ thẹn mới biết cung kính cha mẹ, sư trưởng, mọi người trong đạo ngoài đời, quỷ thần; cũng như biết kính trọng Tam bảo và diệt trừ mọi nghiệp ác”.
Luận Ca-diên nói: “Sao gọi là không biết xấu hổ? Đáp: “Việc xấu ác có hại cho người cần phải lánh xa mà không biết lánh xa; người xấu không nên cung kính thân cận thì lại cung kính thân cận, như thế, gọi là không biết xấu hổ”. Sao gọi là không biết thẹn thùng? Đáp: “Đáng thẹn mà không thẹn, đáng sợ mà không sợ. Không sợ việc ác, nên gọi là không biết thẹn thùng. Lại nữa, thân cận người xấu, gọi là không biết xấu hổ; không sợ việc ác, gọi là không biết thẹn thùng. Trái với như thế, gọi là biết hổ thẹn”.
Lại nữa, luận Tân-bà-sa nói: “Người đời thấy không biết xấu hổ thì nói là không biết thẹn thùng, thấy không biết thẹn thùng thì lại nói là không biết xấu hổ, đến nỗi cho rằng bản chất hai sự kiện này vốn là một. Nay sẽ chỉ rõ bản chất và biểu hiện của hai sự kiện này đều khác biệt, cốt giúp người hiểu lầm nhận thức rõ ràng.
Phân biệt Xấu hổ với Thẹn thùng
Hỏi: “Không biết xấu hổ và không biết thẹn thùng có gì khác nhau không?”
Đáp: “Không sợ sệt bậc tự tại là không biết xấu hổ, không sợ sệt tội lỗi là không biết thẹn thùng. Lại nữa: Không cung kính là không biết xấu hổ; không sợ sệt là không biết thẹn thùng. Lại nữa: Không chán chường khinh thường phiền não là không biết xấu hổ; không chán chường khinh thường làm ác là không biết thẹn thùng.
Lại nữa: Làm ác mà không nhìn lại là không biết xấu hổ; làm ác mà không nhìn lại người khác là không biết thẹn thùng. Lại nữa: Làm ác mà không biết mắc cỡ với chính mình là không biết xấu hổ; làm ác mà không biết mắc cỡ với người khác là không biết thẹn thùng. Lại nữa: Làm ác mà không biết mắc cỡ nhục nhã là không biết xấu hổ; làm ác mà còn ngạo nghễ là không biết thẹn thùng.
Lại nữa: Một mình làm ác mà không biết mắc cỡ nhục nhã là không biết xấu hổ; làm ác trước người khác mà không biết mắc cỡ nhục nhã là không biết thẹn thùng. Lại nữa: Nếu gây tội lỗi trước một số người mà không biết mắc cỡ nhục nhã là không biết xấu hổ; nếu gây tội lỗi trước đám đông mà không biết mắc cỡ nhục nhã là không biết thẹn thùng.
*
Lại nữa, nếu gây tội lỗi trước chúng sinh ở ba đường ác mà không nhục nhã hổ thẹn là không biết xấu hổ; nếu gây tội lỗi trước các chúng sinh ở ba đường thiện mà không nhục nhã xấu hổ là không biết thẹn thùng. Lại nữa, nếu gây tội lỗi trước người ngu mà không biết mắc cỡ nhục nhã là không biết xấu hổ; nếu gây tội lỗi trước các bậc trí giả mà không biết mắc cỡ nhục nhã là không biết thẹn thùng. Lại nữa, nếu gây tội lỗi trước người hèn hạ mà không biết mắc cỡ nhục nhã là không biết xấu hổ; nếu gây tội lỗi trước các bậc tôn quý mà không biết mắc cỡ nhục nhã là không biết thẹn thùng.
Lại nữa, nếu gây tội lỗi trước người tại gia mà không biết mắc cỡ nhục nhã là không biết xấu hổ; nếu gây tội lỗi trước người xuất gia mình không biết mắc cỡ nhục nhã là không biết thẹn thùng. Lại nữa, nếu gây tội lỗi trước người không trực tiếp giáo hóa mình mà không biết mắc cỡ nhục nhã là không biết xấu hổ; nếu gây tội lỗi trước trực tiếp giáo hóa mình mà không biết mắc cỡ nhục nhã là không biết thẹn thùng. Lại nữa, khi gây tội lỗi, không biết mắc cỡ với Trời là không biết xấu hổ; khi gây tội lỗi, không biết nhục nhã với người là không biết thẹn thùng.
*
Lại nữa, đối với các mầm ác, nếu không biết quở trách tiêu diệt là không biết xấu hổ; đối với các tội ác, nếu không biết chán chường sợ sệt là không biết thẹn thùng. Lại nữa, nếu so đo với kẻ tham là không biết xấu hổ; nếu so đo với kẻ si là không biết thẹn thùng. Đây là những điểm khác biệt giữa không biết xấu hổ và không biết thẹn thùng.
Chỉ có chúng sinh trong dục giới còn mắc phải hai điều xấu xa bất thiện này. Tâm của mọi chúng sinh trong giới này đều bắt chước làm ác và đều giống nhau, ngoại trừ tự tính. Tất cả những gì trái với trên đây đều gọi là biết hổ thẹn”.
Luận-Du-già nói: “Sao gọi là không biết hổ thẹn? Nghĩa là xem lại bản thân và tha nhân, không có điều gì biết mắc cỡ nhục nhã, nên không suy nghĩ bỏ đi, đừng phạm phải. Lỡ phạm phải, không biết theo đúng chánh pháp xa lìa, còn ham hố cãi cọ, bào chữa. Như thế, gọi là không biết xấu hổ, không biết thẹn thùng”.
Biết xấu hổ chính là nền tảng cốt yếu của Tu sửa Thân Tâm
Theo An Sĩ Toàn Thư: “Các quan đại phu thời Xuân Thu khi quan sát hành vi, lời nói của một người thường dựa theo đó mà suy đoán về những điều tốt xấu, họa phúc của người đó, bao giờ cũng ứng nghiệm cả. Ngày nay, chúng ta có thể xem lại những việc này trong các sách Tả truyện, Quốc ngữ…
Nói chung, điềm báo những điều tốt lành hay tai họa đều khởi lên từ trong tâm người; rồi biểu hiện ra bên ngoài thành hành vi, lời nói. Những người hết sức nhân hậu phóng khoáng, tử tế với người khác thường được phước lành; những kẻ hết sức khắt khe hẹp hòi, bạc đãi người khác thường cận kề tai họa. Người phàm mắt thịt bị nhiều che chướng, không nhìn thấy được, do đó cho rằng: Vận số chưa xác định nên không thể suy lường biết được.
Lòng người hết sức chân thành thì phù hợp với đạo trời. Khi phước lành sắp đến, quan sát việc làm thiện của người thì có thể biết trước được. Khi tai họa sắp xảy ra, quan sát việc làm xấu ác của người ắt cũng có thể biết trước. Nay muốn được phước lành, tránh xa tai họa, hãy khoan nói đến việc làm thiện mà trước tiên là phải lo tu sửa lỗi lầm.
*
Bàn về việc tu sửa lỗi lầm, điều cốt yếu trước tiên là phải khởi tâm biết xấu hổ. Hãy nghĩ đến các bậc hiền thánh từ xưa. Vì sao cũng là thân người như ta nhưng lại có thể làm bậc thầy của muôn thuở? Còn ta vì sao suốt một đời kém cỏi, vô dụng như gạch vụn, ngói bể? Ấy chỉ vì ta mê đắm trong tình đời, lén lút làm những điều trái nghịch đạo nghĩa; lại cho rằng người khác không ai biết nên thản nhiên cao ngạo, không chút hổ thẹn; ngày sau sa đọa vào loài cầm thú mà không hề tự biết. Việc đáng xấu hổ trong đời này thật không gì lớn hơn thế nữa.
Mạnh tử nói: “Biết xấu hổ là đức tính quan trọng của con người. Giữ được tâm tính ấy là thánh hiền, đánh mất đi thì chẳng khác gì cầm thú.” Cho nên, khởi tâm biết xấu hổ là nền tảng cốt yếu nhất trong việc tu sửa lỗi lầm.
Điều quan trọng tiếp theo là phải biết khởi tâm sợ sệt, không dám làm điều sai trái. Trời đất từ trên soi thấu, quỷ thần không dễ dối lừa. Nay ta làm điều sai trái, tuy là ở nơi ẩn khuất không ai thấy biết, nhưng trời đất quỷ thần thật soi xét thấy rõ. Nếu là tội nặng, ắt sẽ giáng xuống trăm tai ngàn họa; nếu là tội nhẹ, ắt sẽ hao tổn phước đức hiện có; như thế làm sao có thể không lo sợ?
*
Không chỉ ở nơi vắng vẻ khuất tất là như thế, mà giữa những chốn đông người qua lại cũng như thế; cho dù ta cố che giấu thật kín đáo, biện bạch thật khéo léo, nhưng những điều giấu trong gan ruột rồi cũng sẽ sớm lộ ra; rốt cuộc cũng không thể tự dối lòng mình. Đến khi bị người khác phát hiện biết rõ việc xấu mình làm, thì nhân cách tự thân thật chẳng đáng một xu! Như vậy có thể không sợ được sao?
Hơn nữa, chỉ cần chúng ta còn một hơi thở thì dù tội lỗi lớn đến đâu cũng có thể hối cải. Xưa có người suốt đời làm việc xấu ác, đến khi sắp chết mới tỉnh ngộ hối lỗi; phát khởi một niệm lành, liền được kết quả tốt đẹp. Cho nên nói rằng: Khởi một niệm lành hết sức mạnh mẽ, có thể đối trị được những điều xấu ác trong cả trăm năm. Cũng giống như hang sâu tăm tối ngàn năm, chỉ một ngọn đèn vừa chiếu sáng thì bóng tối ngàn năm lập tức bị phá trừ. Vì thế, những việc lỗi lầm bất luận là phạm vào đã lâu hay chỉ mới gần đây, phải lấy việc biết tu sửa là điều đáng quý nhất.
*
Cuộc đời vô thường, thân người hết sức mong manh dễ mất; chỉ một hơi thở dừng lại không tiếp nối thì dù muốn hối cải tu sửa cũng không còn kịp nữa. Khi ấy thì trên chốn dương gian phải cam chịu tiếng xấu ngàn năm; cho dù con thảo cháu hiền cũng không thể thay ta rửa sạch; lại dưới cõi u minh ắt phải trầm luân ngàn kiếp trong địa ngục cam chịu nghiệp báo; cho dù là các vị thánh hiền hay Phật, Bồ Tát cũng không thể dẫn dắt cứu ta ra khỏi. Ôi, như thế có thể nào không sợ được sao?
Điều quan trọng thứ ba là phải phát tâm tu sửa thật dũng mãnh. Người đời đa phần không thể tu sửa lỗi lầm là vì cứ quen theo nếp cũ mà sa đọa. Chúng ta cần phải phấn chấn mạnh mẽ vươn lên; không được phân vân trì trệ, không được chậm trễ dùng dằng. Đối với lỗi nhỏ nhặt phải xem như bị gai đâm vào thịt, cần nhanh chóng lấy ra. Đối với lỗi nặng nề nghiêm trọng, phải xem như bị rắn độc cắn vào ngón tay, lập tức chặt bỏ không chút chần chừ. Đó là nói đến lợi ích của sự phát tâm dũng mãnh, nhanh chóng như sấm chớp, như gió mạnh.
Phát khởi đầy đủ 3 tâm niệm như trên, ( Biết hổ thẹn, biết sợ sệt lỗi lầm và quyết tâm tu sửa thật dũng mãnh.) thì mỗi khi mắc phải lỗi lầm liền sửa đổi được ngay. Ví như lớp băng mùa xuân gặp ánh mặt trời, lo gì không tan chảy?”
( Xấu hổ là gì? Vì sao biết xấu hổ là nền tảng của tu tâm )
Tuệ Tâm 2022.
Để lại một bình luận